જો તમે તમારી સંપતી વેચવાની યોજના બનાવી રહ્યા છો, તો તમારી પ્રોપર્ટી વેચતા પહેલા, આ જરૂરી બાબતોનુ ખ્યાલ રાખવો જોઇએ, જે લેનદેનથી તમે નફો મળવાનો છે તેના પર ટેક્સ લાગી શકે છે. ભારતીય આવકવેરા કાયદા (Income Tax Law), અંતર્ગત મૂડી સંપતિના સ્થાનાંતરણથી એટલે કે વેચવાથી મળેલો નફો, જેમાં અન્ય વસ્તુઓ અને સંપત્તિનો સમાવેશ થાય છે, તે “મૂડી લાભ” અંતર્ગત કરપાત્ર છે.

સંપત્તિના અવધિના હિસાબથી, લાભથી ટૂંકા ગાળાના મૂડી લાભ (એસટીસીજી) અથવા લાંબા ગાળાના મૂડી લાભ (એલટીસીજી) ને આધારીત (Long Term Capital Gain head) કરી શકાય છે. “ધ્યાન દેવાની એ બાબત એ છે કે હાલના ધારાધોરણ હેઠળ લાંબા ગાળાના મૂડી લાભ પર ૨0%, લગાવામાં આવે છે અધિભાર અને શિક્ષા પર ઉપકર (surcharge and education cess), અને અલ્પકાલિન લાભ ૧૫% કર વસૂલવામાં આવે છે.

જો તમે બીજી એક રહેણાંક (Residential property) સંપત્તિ ખરીદવા માટે તમારી જૂની રહેણાંક સંપત્તિના વેચાણથી થતી આવકનો ઉપયોગ કરવાની યોજના બનાવી રહ્યા છો, તો તમારે આવકવેરા (આઈ-ટી) એક્ટની ધારા ૫૪ માં કેપિટલ ગેઇન ટેક્સ ભરવાથી બચી શકો છો. તેના સિવાય, આ એક્ટની કલમ ૫૪ એફ અંતર્ગત વેચનારને એલટીસીજી (LTCG) કર ચૂકવવાથી છુટ મળી શકે છે, ભલે વેપારી મિલકત બિન-રહેણાંક હોય તો પણ લાભ પ્રાપ્ત કરવામાં આવ્યો હોય જેથી રહેણાંક સંપત્તિ ખરીદવા માટે ઉપયોગ કરી શકાય.

કલમ ૫૪ હેઠળ લાભ મેળવવા માટેના નિયમ અને શરતો શું છે:

પાત્રતા:

આ ધારા હેઠળ લાભ મેળવવા માટે, વેચનાર વ્યક્તિગત અથવા એચયુએફ (હિન્દુ અવિભાજિત કુટુંબ)નો હોવો જરૂરી છે. એચયુએફમાં એક પરિવારના તમામ સભ્યો શામેલ કરી શકાય છે, જેમાં પરિવારના મોટી સંખ્યામાં સભ્યો શામેલ કરવામાં આવે છે. હિન્દુઓ ઉપરાંત એચયુએફ કાયદામાં જૈન, શીખ અને બૌદ્ધ લોકોને પણ શામેલ કરવામાં આવે છે.

હોલ્ડિંગ સમયગાળો:

તમારા દ્વારા વેચેલી સંપત્તિ એક રહેણાંક મિલકત હોવી જોઈએ અને તે તમારી પાસે લાંબા સમય સુધી આયોજીત હોવી જોઈએ. પરંતુ જો તમે મિલકત માત્ર એક ટૂંકા ગાળાના સમય માટે જ રાખો છો, તો તમે લાભ લેવા માટે યોગ્ય નહીં થાઓ. આકારણી વર્ષ ૨૦૧૮-૧૯ થી, સ્થાવર મિલકતના કિસ્સામાં લાંબા ગાળાની મૂડી સંપત્તિ તરીકે લાયક બનવા માટે, તે સ્થાવર મિલકતના કિસ્સામાં ૩૬ મહિના (ત્રણ વર્ષ) થી ૨૪ મહિના (બે વર્ષ) ઘટાડીને કરવામાં આવે છે.

સંપત્તિ ખરીદવાની શરતો:

આ ધારા હેઠળ લાભ લેવા માટેની શરત એ છે કે જૂની મિલકત વેચાણના એક વર્ષ પહેલાં નવી પ્રોપર્ટી ખરીદવી જરૂરી છે, અને બે વર્ષની અંદર વેચવામાં આવવી જોઇએ. જો તમે તમારું ધર બનાવવાની યોજના બનાવી રહ્યા છો, તો આ કામ પછી તમારી જૂની સંપત્તિના સ્થાનાંતરણની તારીખથી ત્રણ વર્ષમાં થવું જોઈએ.

ફરજિયાત અધિગ્રહણ (Acquisition):

ફરજિયાત સંપાદનના મામલામાં, સંપાદન અથવા નિર્માણની અવધિ વળતર પ્રાપ્ત(પછી મૂળ અથવા વધારાની) થયાની તિથી થી નક્કી કરવામાં આવશે.

આકારણી વર્ષ ૨૦૧૫-૧૬થી પ્રભાવિત, કલમ ૫૪ હેઠળ કર છુટનો દાવો માત્ર ભારતમાં ખરીદી / નિર્માણ સંપત્તિના સંદર્ભમાં દાવો કરી શકાય છે. જો એક કરતા વધારે ધર ખરીદવામાં અથવા નિર્માણ કરવામાં આવે છે, તો કલમ ૫૪ હેઠળ છુટ એક મિલકત માટે જ માત્ર ઉપલબ્ધ રહેશે.

ભારતની બહારની મિલકત ખરીદવા પર શું થશે:

જો તમે ભારતમાં સંપત્તિના વેચાણની આવકનો ઉપયોગ કરતા ભારતની બહારની સંપત્તિ ખરીદી છે, તો ભારતની બહાર ખરીદવામાં આવેલા ઘર માટે કોઈ કર છૂટ આપવામાં આવે નહીં.

નીચેની રકમની ઓછી માત્રામાં છૂટ મળશે:

રહેણાંક ધરના સ્થાનાંતરણ પર થવાવાળા મૂડી લાભની રકમ;

માનીલો કે તમે તમારી જૂની મિલકત ૧૦ લાખ રૂપિયામાં વેચી દીધી છે, ૧ લાખ રૂપિયાની કમાણી જેમાંથી થઇ શકે. હવે, જો તમે નવી સંપત્તિની ખરીદીમાં આ રકમમાં ૮૦,૦૦૦ રૂપિયાનું નિવેશ કરો છો, તો કલમ ૫૪ હેઠળ કરની છૂટ ૮૦,૦૦૦ રૂપિયામાં હશે, જ્યારે ૨૦,૦૦૦ રૂપિયા કર યોગ્ય રહેશે.